Rotonde Meerweg Paterswolde-Tynaarlo

2.2 Historische ontwikkeling plangebied

De geplande locatie van de nieuwe rotonde ligt aan de zuidwestkant van het Paterswoldse meer. Dit meer is ontstaan door verveningen in de 16e en 17e eeuw en heeft in recentere tijden vooral een recreatieve functie gekregen. Het plangebied behoort tot het dorp Paterswolde, een boerengehucht dat in de Late Middeleeuwen is gesticht. Paterswolde is ontstaan als een lintdorp met een kenmerkende langgerekte bebouwingsstructuur aan weerszijden van de Hoofdweg-Groningerweg. Het is gelegen op de rug van Tynaarlo, een keileemrug in Noord-Drenthe, die tussen de Hondsrug en de Rolderrug ligt. Het toponiem –wold wijst erop dat het dorp vanaf de Volle Middeleeuwen ontgonnen is.

Het plangebied is in historische periodes niet bewoond geweest. Ten noorden en oosten van het plangebied ligt het Paterswoldse meer en het Friesche Veen, beide relicten van de laatmiddeleeuwse veenontginning. Het landschap is hier voornamelijk bepaald door de opstrekkende verkaveling van deze veenontginningen. Ten westen van het plangebied is het voornamelijk de lintvormige (noord-zuid) bewoningskern die bepalend is geweest voor het landschap (zie afbeelding 2). De lineaire structuur van de bebouwing is typerend voor dergelijke jonge zandontginningen en heeft daarmee een hoge cultuurhistorische waarde.

Vanaf het eind van de 19e eeuw werd het Paterswoldse meer een belangrijke toeristische trekpleister. De aanleg van vele hotels en nieuwe landgoederen heeft vanaf deze tijd het gezicht van het dorp in toenemende mate bepaald. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw raakte Paterswolde in trek bij mensen uit de stad Groningen, die er villa's en rentenierswoningen bouwden.

Op historische kaarten is te zien dat het plangebied in de 19e eeuw een andere inrichting had dan tegenwoordig het geval is. Het buurtschap Noordwijck/Postwijck is van oorsprong een schippersbuurtje ten noorden van Paterswolde, aan het einde van de Schipsloot vanuit Haren. Ten oosten van het plangebied lagen de natte gebieden die in gebruik waren als hooilanden of voor het verzamelen van hakhout. Ten westen en zuiden van het plangebied, op de hogere delen, was een zone met verschillende kleine tuinbouwpercelen en kwekerijen en ook bebouwing, met daarbij ook enkele landgoederen. De inrichting van het plangebied had waarschijnlijk te maken met de aanwezigheid van villa Noordwijk, aan de zuidkant van de Boterdijk (zie afbeelding 3). Deze villa, gebouwd in 1911, stond op de plek waar daarvoor een landgoed met diezelfde naam heeft gelegen. Na de sloop in 1969 is hier een serviceflat gebouwd. Het plangebied ligt tegen de noordelijke begrenzing van het noordelijke deel van de van rijkswege beschermde landgoederengordel Eelde-Paterswolde.

Afbeelding 2. Paterswolde op de historische kaart van 1811 - 1813 (bron: Versfelt en Schroor 2001).

De locatie van de nieuwe rotonde in de Meerweg is gelegen op een bestaand kruispunt met de Hoofdweg. De Meerweg is in 1907 aangelegd en vormde de verbinding met Haren. Daarvoor liep hier een voetpad langs de Paterswolderdijk en de Schipsloot. De Meerweg over de Hoornsedijk, tussen de Hoofdweg en het dorp Haren, is te relateren aan veenontginningen in dit gebied, waarbij het Paterswoldermeer en later het Friesche veen ontstonden. Ten noorden van het kruispunt Meerweg - Hoofdweg loopt de Boterweg, een andere oude verbindingsas, naar het westen. Dit wegenstelsel gaat waarschijnlijk terug op oudere verbindingsassen, waarbij met name de noord-zuid verbinding (Groningerweg) een hoge ouderdom heeft. Deze verbinding tussen Eelde en Groningen werd in 1867/1868 verhard met klinkers en werd toen een tolweg.

Afbeelding 3. Villa Noordwijk (circa 1925).